ترنم های آوایی در آواز ایرانی: مطالعه ی موردیِ درآمدِ دستگاه چهارگاه

در آواز ایرانی هنگام اجرای تحریرها و غلت‌ها، از واژگان و آواهایی استفاده می‌شود که کاملاً بیرون از دایره شعر هستند و ترنم نامیده می‌شوند. ترنم‌های آوایی آن دسته از ترنم‌ها هستند که با الفاظی بی‌معنا مانند «ها ها» و «هِ هِ» اجرا می‌شوند و مهم‌ترین ابزار اجرای تحریرها به‌شمار می‌آیند. هدفِ این مقاله شناسایی برخی از قانون‌مندی‌های حاکم بر ترنم‌های آوایی است که بر پایه‌ی 12 آوانگاری از اجراهای اساتید موسیقی آوازی ایران و بررسی گونه‌های تحریری موجود در آنها با رهیافتی تطبیقی ـ تحلیلی انجام خواهد شد. یافتن این قانون‌مندی‌ها، صرف نظر از این‌که می‌تواند جنبه‌های آموزشی برای آوازخوانان داشته باشد، کمک شایانی به درکِ چگونگی به‌کارگیری این گونه‌های متنوعِ ترکیبات آوایی در موسیقی آوازی ایران خواهد کرد؛ نیز از این رهگذر می‌توانیم لایه‌ی ظریفی از وابستگی‌های موسیقی دستگاهی به گویشِ زبان فارسی را واکاوی کنیم. در نتیجه، بررسی و تجزیه و تحلیلِ گونه‌تحریرهای متنِ مقاله نشان خواهد داد، بر خلاف تصور غالب که قائل به قاعده‌ای برای شیوه‌ی به‌کارگیری ترنم‌های آوایی در موسیقی آوازی نیستند، این ترنم‌ها از قانون‌مندی‌هایی که ریشه در مواردی چون: بافت ملودیک و کیفیات احساسی تحریرها؛ خصلت‌های مُدال؛ مفصل‌بندی (آرتیکولاسیون) و هماهنگی‌های زیبایی‌شناسانه‌ی جملات موسیقایی؛ و در نهایت گویشِ زبان فارسی دارد، بهره‌مند هستند.